बिफे बैशाख १३ , १३ बैशाख २०८१, बिहीबार| थारु संम्बत:२६४७

थारु संस्कृति ओ संकट

थारु संस्कृति ओ संकट

शेखर दहित
रिटभाँटबिना गाउँ, ट्वाल, समाजक कौनो माने (अर्थ) नैरहठ । रिटभाँट कलक रहान, पेहरान, लवाइखवाइ, बोलिबट्कोहि, नाँचखोर, गिटमृडंग, पूजाआँटिसे सड्ड नखाइल रहठ । रिटभाँट ओ समाज नुँह ओ मासहस चप्कल रना हो, एक ड्वासरक सहारासे । ओहमार रिटभाँटह जिन्गि जिना एक्ठो लिरौसी डगर हो कलसे १६ आना फरक नैपरि ।
जस्टक मनैनक रिटभाँट, रहान फरक फरक बाटिन, ओइनक समाज फे एक ड्वासरसे डानडान्चे अलग्ग डेखपर्ठिन । अस्टक अघट्यक पुर्खनक चलाइल रिटभाँट, बोलिबट्कोहि रस रस ओइनक पहिचान बन्जाइठ । ओह पहिचान आपन पुर्खनह सम्झना, याद कर्ना, मान कर्ना, पूजाआँटि, पिट्टर डेना सब रिट (संस्कार) बैठजाइठ ।
आब्ब, मनै जाटनक इतिहास बिट्खोर्लसे आदिबासी जात सब्से अघट्यक पुर्खाओ हुइट कना बाट सबजे पट्यइठ । ओक्र आरभरोससे हम्र थारु आदिबासी फे परापुर्व आदिकालसे यी धर्तिम आइल सहचिन भटाइ सेक्जाइठ । आदिबासी थारुनक अघ्ट्क पुर्खनक आपन खुदके रहान, पेहरान, आपन चलन (परम्परा) अघट्यसे कर्टि आइल रिट (अभ्यास), ओइनक आपन बोलि बट्कोहि और जहनसे अलगट्ट एकडम चिन्हारु बिल्गाइठ ।
थारु जाटनसे जोरगैल चिन्हाहुर चलन, टरटिउहार, पूजाआँटि, थारु गुनम विश्वास और जाटनसे अलग्ग भेटाइ सेक्जाइठ । जस्ट कि, गैया बेहर्ना, भजहर भग्ना, मेघा लोट्ना, हरेरी पूजा, ढुर्या पूजा, लवाङ्गि पूजा, आपन छाइ चेलिन डेना मैगर निसराउ, अग्रासन, अटवारी ब्रत, अस्टिम्कि टिक्ना और समुदायम नैभेटा जाइठ । बेन्सुक और जाटनक टरटिउहार, पूजाआँटि ढ्यार जाटनक सझ्या डेखपरट । जस्ट डस्या, डेवारी, होरी और जाट फे मनैठ । ओहमार, थारु जाटनक जौन रिटभाँट, बोलि भाषा, रहानपेहरान, एकडम खन्गर रहल बाट लिरौसीसे लख काट सेक्जाइठ । यम्ह थारुनक मौलिक टिउहार, गिटबास, कला संस्कृतिक ओ और बाट फे उड्गराइ खोज्ल बा ।
थारु रिटभाँट ओ पहिचान
पूर्खन चलाइल रिटभाँट, कला संस्कति थारुनक बल्गर पहिचानसे जोरगिल बा । आज यिह पहिचानह बचैना जो कर्रा परल बा । नेपालक आदिबासीनक लागल रिट, कला संस्कृति, रहानपेहरान, बोलिबट्कोहिसे हमार देशह एक्क मालाम गुँठल बा । डुन्याभर आदिबासीनक चालचलन ओ रिट एकडम चट्कल बिल्गट । थारुनक आपन छुट्ट गुनक विश्वास, पूजाआँटि छन्डिक छन्डिक बा । आम्हिनसम घरम कुछ चिजबरन, लोहलख्खर, गहनागुर्या, जिउजिन्वार, मूर्गिचिंग्ना हेरैलसे बिरा हेरैना चलन बा । घरम केक्रो आँग ढिक्लसे, जिउ चुम्मर नैरलसे आछट हेर्ना, पाटि बैठना, गुरै, टोक्टा करना रिट अघट्यसे लागल बा । गाउँ बान्हक लाग मेरमेरिक ढुर्या, हरेरी, लवांगी पूजा कर्ना अघट्यसे चलल रिट हो । थारुनक यिह रिटभाँट और समुदायसे अलगट्ट चिन्हाइट ओ आपन मौलिक पहिचान डेखाइट ।

थारुनक खानखर्चि जुटैना
विश्व श्रम संगठनम फे अंग्राइल बा, आदिबासी कलक बन्वा बन्टरी, जल जलाधर, जग्गा जमिनसे एकडम लग्ग नाँटसोरि (सम्बन्ध) रहल अघट्यक समुदाय हो । थारु पुर्खनक गाउँबस्ति बैठाइल हेर्लसे फे बन्वा पख्वा, फाँर फाँर लड्या कुल्वक लग्ग फट्वाँह मल्गर करैल । जिन्गिभर रुख्वा बरिख्वा, माटिकसंग लोट्ल ओ पुज्ल । थारुनक आपन मेरिक खानखर्चि जुटैना रिट बाटिन । बरस भरिक लाग धानपिसान, दालचाउर, न्वान, ट्याल, पिप्पर संगार्क बेल्सठ । लम्मा चाक्कर घरक डुनु पाँजर पट्निक पहाट डेहरि, कुठ्लिकसे कोन्टि बेहर्ल रठ । बर्खा नैसप्रलसे, भुखाहि पर्लसे बरस भर पुग्ना धानपिसान डेहरीक आन, भर्कन चब्डल रठ ।
डवाइ बुट्टि, घरक जरजरावर, रिनधन, सरसापट, सौकि लेना डेना ओह धानपिसान बेच्क जुगार कर्ठ । कबिलानक लाग मुर्गिचिंग्नी, टरटिउहारक लाग सुअरमाकर, खोल्ह्वा उलिचक सुखाइल सिध्रा, मासमच्छि खाइक लाग बनाइल हेल्का, डिल्या, जाल, ढँह्र्या खोँग्ह्या अप्न बिन्ठ । टिनाटावन नैमिल्ना छँ्याकक लाग मोरै, गोभि, लौका, सबचिजिक लेस्रा बनैना चलन अघट्यसे बा । ढ्यार भिटामिनक लाग आमिल ढामिल खाइक लाग सिन्कि गर्ना, कोल्हम चुक पेर्ना चलन हेरैटि बा ।
थारु भ्वाजकाज
थारु जाटम डुल्हा हेर्ना, बुधक डिन पक्कापोर्हि खैना अघट्क रिट हो । समय करोट लेटि गैलओर्से आजकल यि सब कम हुइटि जाइटा । थारुनक भ्वाजकाज और जाटिनसे डान्चे बैज्ञानिक डेखपर्ठिन । अघट्यसे चलल सटाहा पटाहा भ्वाजह फट्कारसे झँक्लसे मजा रिट रह । आपन छाइ चेलिन औरक घर विदाइ कर्ना, बडलाम उह घरसे पटोइह्या लन्ना रिट सटाहा पटाहा हो । काल्हकटाक, आपन पटोइह्याह हेल्हा कर्लसे आपन छाइह फे हेल्हा कर्ठ कि कना डरसे फे लानल पटोइह्याह छाइक ठाउँम ढैक मजा मानठ, जौन जन्यावनह करल मैगर मैया फे हो । ओस्टक घरम गँरढुर्या बिट्गैलसे भ्वाँर पैठैना रिट फे रह, जौन आजकाल बहुट कम डेखपरट । यि फे बहुट सोँच्क लगाइल रिट रह ।
जे टे घरम रैनबस्यारा लेह आइल मनैन टक मजा मेजमानी कर्ना रिट (संस्कार) बा । पहुननक लाग मच्या, खट्याम घरम रहल लौव डरि, कम्रा या गोन्ड्रि बिछाक बैसना अर्जि कर्ठ । छोटसे भारि, गरु नाट सोँरि लगाक स्यावा ढोक लेना, मुरिमाठ डोस्ना, पाँउ (पउली) छुना ओ सुरवाड लेना महा मैगर रिट बा ।
घरक लर्कनक डुख नाहोए, ओइनक हँस्ना खेल्ना पहर्ना अधिकारह ध्यान डैक बाहिरसे मर्डन आपन घरम ठाउँ डेहट । बाहरसे अइलक ओर्से हलपट लर्कन हेल्हा कर्ना कम हुइसेकठ कैक यि रिट लगाइल बिल्गट । ओस्टक घरकुर्या, जग्गा जमिन नैरहल निब्बर लर्कोह्याहुक्र फे गोन्या लगा लगा लर्का लैजाइठ । असिक कर्लसे छोट छोट लर्का टुवर नैहुइहि कैख हुइ । यि थारु रिट पाछसम सोँच्क बनाइल रिट रह ।

थारु जुट्ह्याला ओ कचहरि
जस्टक बुद्ध आपन चेलाहुकन संघम जैना कचहरि कर्ना, जानल गुन बट्ना बाट सिखाए, ओस्टक थारु जाटनम फे गाउँभरिक मनै सगोल हुइना, जुट्ह्याला बलैना, कचहरि कर्ना अघट्यसे चलल रिट हो । गाउँ समाजह सपारक (विकास) लाग बल्गर बनाइक लाग हरसालिक माघम गाउँक अगुवा छन्ना, बरघर, चौकिडार, गुर्वा, चिरिक्या, केसौका, लिखन्डार छानक गाउँ चलाइक लाग छन्डिक छन्डिक नेम कानुन बनाइठ । चाहे गाउँमा सरक लग्ना बेडबेगारी रह, चाहे उ कुल्वाभर्वा झर्ना डेसाहुर रह । गाउँक मनै जुट्ह्यालासे पनकर, डाँरकुर, खाँरा, बिघौटि उठाइट डगर ओ कुल्वा चाक्कर पारट । आपन गाउँकलाग सब हुक्रह सरकार रहै । आपन शासन कर्ना नेम कानुन, दण्डजरिवाना, डाँरकुर सब ओह जुट्ह्यालासे करठ । लोकहितक रिट (अभ्यास) ट थारु समुदाय अघट्यसे करै, जौन आब्ब हम्र बल्लैको संघीयता कठि । थारु पुर्खानक चलाइल यि रिट बहुट लोकहित रह । कमैया, अढेर्वा, किसानन कुछ मर्का नैपर्ना मेरिक नेम बनाक गाउँ सपारट ।
थारु गुनक आसभरोसा
आम्हिनसम रुप्या पैसाक निब्बर डुब्बर मनै थारु गुनम आसभर (विश्वास) कर्ठ । डुखबिमार पर्लसे हलपट डाक्टरके ठे नैजैठ । स्याकटसम गुर्वासे आँछटपाटि, टोक्टिटोक्टा कर्क जिउ चुम्मर बनैना विचार कर्ठ । थारु गाउँम भूतप्रेत पैँठ नापाए कैक गाउँम गुर्वा ठँम्ठ, गाउँ बन्ढैठ । गाउँ सपारक लाग अघट्यसे चलल रिट, डिँउटन पूजाआँटि, छाँकिबुन्डा चहै्रठ । थारु जाटम गुर्वा बन्ना, गुर्वनक मन्टर सिख्ना, बानढुप चलैना, लग्नाहा गुनक टाकट बिचारक लाग बान मर्ना चलन रह । गाउँ घरमसे भूतप्रेत मसान भगैना, डबाउ पर्ना मनैन चुम्मर कराइक लाग रुख्वम झोँरिया टाँग्क बहाउ पुज्ना, गाइगोरु पल्ना घरम बगार पुज्ना, गाउँ सवारकलाग राटभरभर ढाक बेजैना आम्हिन रिट बा । यि रिट, आम्हिन थारु गुनक विश्वास ओ थारुनक पहिचानह झल्झल्ह्यट डेखाइठ । थारुनक यि विश्वास गाउँह आम्हिन जिट्टि ओ जिउगर पर्ल बा ।
स्यावा ढोक, थारु मेजमानी
थारुनक घरम आइल पहुनाहन भग्वान मन्ठ । जे टे घरम रैनबस्यारा लेह आइल मनैन टक मजा मेजमानी कर्ना रिट (संस्कार) बा । पहुननक लाग मच्या, खट्याम घरम रहल लौव डरि, कम्रा या गोन्ड्रि बिछाक बैसना अर्जि कर्ठ । छोटसे भारि, गरु नाट सोँरि लगाक स्यावा ढोक लेना, मुरिमाठ डोस्ना, पाँउ (पउली) छुना ओ सुरवाड लेना महा मैगर रिट बा । खास कैख माघम छोट मनै आपनसे भारि मनैनसे सक्कह्इ लहा खोर्क सुरबाड लेना, गाउँभर घरघर पेल्क स्यावा लग्ना पुराना नाँटसोरिह फेर्को लौव बनैना, रिसगुना माफ कर्ना महा मैगर रिट बा । ढ्यार जसिन डुरिक पहुना अइलसे टस्लाभर पानीसे ग्वारा ढोक सफा कैडेना, डिनभर नेंगल डट्करल पहुननके यि स्यावा सत्कारसे सिहिरा मेटजाइठ । थारु जन्यावन आपन मर्डनक ग्वारा ढोख पानी फे मुहम डर्ना चलन डेखपरट । आपन गोस्यन भग्वानके शिर ढर्लक ओर्से यि सब रिटभाँट करल सुनमिलठ । घरम आइल पहुननक लाग मार्ख सुखाइल मच्छि, सिढ्रा, आँरा, घरम रहल मुर्गिचिंग्नी, सुअरमाकर फे मार्ख मानमर्जाड करल डेखमिलठ । थारुनक यि मैगर रिट अघट्यक नाँट सोरिह लखैल रहठ, आउर बल्गर बनैटी जाइठ । थारु समुदायक यि रिट फे और समुदायह लल्चाइठ ।
थारु टरटिउहार ओ गिटबाँस
थारुनक आपन मौलिक सहचिन बोकल ढ्यार टरटिउहार बा । गुर्या, अस्टिम्की, अट्वारी, डस्या, डेवारी माघ, होरि ओ आउर फे । यि सब टिउहारम माघ भर खास हो । यि टिउहारम बरस भरिक करल कामक लेखाजोखा, गाउँक अगुवन छन्ना, बरसभर कर्ना कामक सरसल्लाह कर्ना, घरम फे गरढुर्या छन्ना, भाइसल्ला नैमिल्लसे घर बट्ना, कमैया बुक्रहि किसन्वक घरम रोटि खैना, छारा कैख और गाउँ जैना यिह माघ मान्ख रहठ । ओसहक भुरा खेलक गाउँक अग्वा भलमन्सा चुन्ना फे रिट महा सैयर लग्टिक बिल्गट । सब मेरिक कामक गोँरि डर्ना हुइलक ओर्से हुइ थारुन्हक लाग यि लौव बरस फे हो । थारु टरटिउहार अन्सार मेरमेरिक गिटमृडंग फे बा । डस्या डेवारीवर सख्या नच्ना, माघम मघौटा नच्ना, डफ, ढुमरु, ढमार पिट्ना, होरिम फाग पहर्ना, छँयाक अन्सार सजना मैना, बन्गिट्वा गैना रिट महा चम्पन ओ खन्गर बिल्गठ ।
थारु पेहरान ओ गहनागुर्या
थारु पेहरान फे न चौकस डेख परट । छ्याँक अन्सार लुग्गालट्रि, पेहरान डेख्ख अन्टाज कर सेक्जाइठ । मर्डन भर ढोँटी, टोपी, डैनाहा झुल्वा, सड्रि, सलुख्खा घल्ना चलन बा । ठाउँ छ्याँक अन्सार डानडान्चे फरक मेरिक पेहरान फे डेखपरट । दाङ्गम ढ्यार जसिन थारु मार्किनक ५ हाठ्क भेग्वा नम्मा पुस्ता नमाक सारा चुट्टर डेखैना पेहरान फे रह । जन्यावन भर ठेँट्ठ्वाक गोन्या, कर्या गट्याक चड्री, चोल्या, बिलोज खोब चट्कल (प्रसिद्ध) रह । खास कैख थारु जन्यावनक गहनागुर्या बहुट खास बा । ढ्यार जसिन चाँदीक ओ खप्टक गहनागुर्या बनैना चलन रह । कानक झिल्मिल्या, नाकम नठिया, घ्याँचम ठोस्या, सुट्या, गटैया, कुकुरमन्का, कन्सेहरी, टर्या, माथम मगौरी, गोरम चुरुवा, चाँदीक कारा, लाखक चुर्या, हाँठक ग्वाराक अंग्रीभर चौवन्नी अठ्न्नीक पैसाक मुन्ड्रि, रुन्झुम, बालर बिछिया बेढ्ढप चलल रह । कपारिम सग्या, लाल झोबन्हा, ढकढक उज्जर गोन्याम फोफन्डि बनाक पैसाक पेटि बाँढल हेर्टि मजा लग्ना पेहरान रह । आब यि पेहरान महा मुश्किलम भ्वाज काजम डिनडिन्चे डेख मिलट, रसरस बिल्लैटि जाइटा ।
जरमकरम ओ मर्नीकर्नी
थारु जाटम फे मेरमेरिक रिट बनाइल डेख परट । लर्का जरमलसे किउ किउ राटभर भर लर्कोर्याक ठे बैठ्क चिम्टा बजैना, टावा पिट्ना चलन फे बा । छावा जरमलसे सोर्हिन्या १० दिन डेह मर्ना छाइ जरमलसे ९ डिन आङ्ग मर्ना रिट बा । पैलोठि ब्याटम भर सोर्हिन्याह आङ्ग मर्लक बड्लाम लौव जरावर डेना बाँकि ब्याटम भर आपन खुशी डानडछ्ना डेना रिट डेखपरट ।
ओस्टक डेह मार्क निम्जल डिन लर्कोर्या ओ सोर्हिन्या डोनी साटासाट कैख खैना, सोरहौनी खवाइबेर सोर्हिन्याह फेन्ड्या डेना चलन मैगर लागट । सोर्हिन्याक आङ्ग मारल रिटअन्सार हुइ थारु मर्ड मुलसे १० डिनम रोट्याहि कर्ना ओ जन्यावनक बेर भर ९ डिनम छुट मेटैना रिट लागल डेख परठ । छोट लर्का मुलसे भर ओह डिन साडा दालभाट कहार्क काजक्रिया कैख निप्टाइल फे रिट बा । भ्वाज करल छाइ लर्का नैपाइल हो कलसे मुलसे लैहरिक मनै जो काजक्रिया कर्ना रिट डेख परठ । मुअल घर निपुत्री हो कलसे छाइ लर्का फे क्रिया बैठ्ना रिट बा । ओस्टक, डिन नैकरटसम हर्डि ओ ट्याल, मास पच्छि खैनाभर मनाही करल रहठ ।
उप्पर अंग्रेयाइल थारु रिटभाँट, कला संस्कृति, चालचलन, भ्वाजकाज, मर्निकर्नि थारुनक सहचिन ओ पहिचानसे नखाइल बा । थारु रिटभाँट हेराइ कलसे थारु सहचिन सड्डक लाग नाखा छुट्जाइ ओ थारु पहिचान बिलाजाइ । ओहमार, आब्क सब्से भारी सुर्टाक बाट (विषय) थारु पहिचानह लौव पुस्ताह कसिक सौप्टि (हस्तान्तरण) जैना ? डिनपर डिन थारु रिटभाँट हेरैटि जाइटा, बड्लम औरक बोलिचालि, टरटिउहार, रहान पेहरान थारु चालचलनक घ्याँघा बुज्टि जाइटा । अघट्यक पुर्खाओसे नाँटसोरि टुट्टि जाइटा ।
अट्रा मैगर ओ खन्गर थारु संस्कृतिक मलजल डर्ना, थारु जाटिनक ट हो । टब्बु फे राज्य यिहम चेट लगाइ पर्ना हो जौन नैविल्गट । जात ओ पहिचानसे नखाइल हरचिज एक पुस्तासे ड्वासरम सर्टि जाइक चाहि ओ लौव पुस्ता फे यिहिह लिरौसीसे मन्टि जैना हो । सहचिन ओ पहिचान बोकल टरटिउहार, नाँचगान, गीटमृडंग हेरैलसे काल आपन पुर्खन चिहिन्ना कर्रा पर्ने बा । हुइना ट संस्कृति करोट लेटि रना (परिबर्तनशिल) चिज हो टब्बु फे आपन रिटभाँटक कुब्बर टुट्ना कैख आनक संस्कृतिह कख्री डब्ना फे ट नैहो । थारु रिट, संस्कृमडेख परल बेकार (बिकृति) चिज एकडम मिहिनसे केराक फट्कना जरुरी बा । आपन रिटभाँट, कला संस्कारसङ्ग पौली डब्लसे केल हमार पहिचान ओ सहचिन जिट्टि रहि ।
देश आपन मनैनक (नागरिक) पहिचानसे जोरल हर कला, संस्कार, रिटभाँटह बचाइक लाग नीति बनाइक चाहि । देश भिट्टर रहल हर जातक कला संस्कृति देशक पहिचानसे नखाइल रहट ओ डुन्यम खन्गर कैख चिहिन जाइठ । यिही बचाइक लाग राज्यम कला, संस्कृति मन्त्रालय नैरलक फे नैहो । टब्बु यकर काम भर खेच्हुइ नेंगाइम बा । हमार टरटिउहार माघ, अनन्टर, अस्टिम्की, होरी, डस्या डेवारी जो हो टब्ब फे आज बाहरसे आइल टिउहार इही छाँहिम (प्रभाव) पर्टि जाइटा जौन सुर्टाक बाट हो । ओहमार, आपन कला, संस्कृति, बोलिभाषा, रिटभाँट बचाइक लाग सरकारी नीति लन्ना एकडम जरुरी बा । अप्न हम्र जोरबल नैलगैबि ट आपन पुर्खनक सहचिन ओ पहिचान अल्गैना महा कर्रा पर्ने बा ।
ओराइल । जय गुर्वावा ।


error: Content is protected !!